Σχολές Γυμναστών (1882 – 1932) - Μια ιστορικοσυγκριτική προσέγγιση

-

 Χαράλαμπος ΛΕΒΕΝΤΑΚΗΣ

Εκπ/κός Φυσικής Αγωγής, Υπ. Δρ. Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Πατρών

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι μια ιστορική επισκόπηση των Σχολών Γυμναστών (μια πορεία πενήντα ετών) από το 1882 έως το 1932. Για την προσέγγιση του ερευνητικού μας υλικού χρησιμοποιήσαμε τη μέθοδο της ιστορικής έρευνας, αξιοποιώντας ως πρωτογενείς πηγές: νόμους, διατάγματα, εγκυκλίους και αποφάσεις και ως δευτερογενείς πηγές: κάθε βιβλιογραφική αναφορά σχετιζόμενη με το θέμα. Εστιάζουμε την ανάλυσή μας στο σκοπό της ίδρυσή τους, στη διάρκεια σπουδών, στις προϋποθέσεις εγγραφής, στα διδασκόμενα μαθήματα, στο προσωπικό και γενικότερα στη οργάνωση – διεύθυνση και εποπτεία των παρακάτω ιδρυμάτων: Προσωρινή Σχολή Γυμναστών (1882, 1884), Σχολή Γυμναστριών (Ζάππειο) (1891, 1893), Ειδική Γυμναστική Σχολή (1897-1898), Τάξη των Γυμναστριών της Ενώσεως Ελληνίδων (1898,1908), Σχολή Γυμναστών (1899), και Διδασκαλεία Γυμναστικής (1918, 1920, 1929).

ABSTRACT

The aim of this project is a historic review of the Faculties of Physical Education (a course of fifty years) from 1882 until 1932. In order to approach our research material, we used the method of historic research, developing as primary sources: laws, decrees, circulars and decisions and as secondary sources: every bibliographic report related to the subject. 

We focus our analysis on the aim of the foundation, the duration of studies, the registration requirements, the taught courses, the personnel and more generally on the organisation  – management and supervision of the following institutions: Provisional School of Gymnasts (1882, 1884), School of Female Gymnasts (Zappeio) (1891, 1893), Special School of Gymnastics (1897-1898), the Order of the Greek Female Gymnasts of the Female Greek Union (1898,1908), School of Gymnasts (1899), and Teaching of Gymnastics (1918, 1920,1929). 

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το 1834 ιδρύθηκε στο Ναύπλιο, στην πρωτεύουσα της νεοσύστατης Ελλάδας, το πρώτο γυμναστήριο για τους μαθητές του τότε ιδρυθέντος διδασκαλείου με τα ανάλογα ακίνητα και κινητά όργανα γυμναστικής προσαρμοσμένο στο Γερμανικό γυμναστικό σύστημα. Τη διεύθυνση του γυμναστηρίου ανέλαβε ο Γερμανός γυμναστής L. Kork., που περιελάμβανε όλα τα τότε γυμναστικά όργανα, ενώ στη συνέχεια λειτούργησαν γυμναστήρια στην Αίγινα, τη Σύρο και την Αθήνα. Με την μεταφορά του διδασκαλείου στην Αθήνα έκλεισε και το γυμναστήριο και ιδρύθηκε νέο στην Αθήνα, κοντά στο ναό της Μητροπόλεως, την διεύθυνση του οποίου ανέλαβε ο Γεώργιος Θ. Παγών. Οι απόφοιτοι δάσκαλοι από το διδασκαλείο είχαν τα εφόδια για να διδάξουν τη γυμναστική και στα παιδιά του δημοτικού σχολείου αν ήθελαν (Γιαννάκη, 1981: σ. 162).

Το 1860 ιδρύεται «Ειδική Σχολή Υπαξιωματικών Προγυμναστών εν Αθήναις», για την άσκηση του στρατεύματος. Απόφοιτος ήταν ο Ν. Πυργός, ο οποίος στη συνέχεια σπούδασε οπλομαχία στη Γαλλία (Γιαννάκη, 1981: σ. 162 και Κουλούρη, 1997).

2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Για την προσέγγιση του θέματος χρησιμοποιήσαμε τη μέθοδο της ιστορικής έρευνας, αξιοποιώντας ως πρωτογενείς πηγές - τεκμήρια: νόμους, διατάγματα, Πρακτικά της Βουλής και εισηγητικές εκθέσεις και ως δευτερογενείς πηγές: κάθε βιβλιογραφική αναφορά σχετιζόμενη με το θέμα (Cohen, - Manion, 1997).

Η ιστορική έρευνα κατά τον Borg (1963) «είναι ο συστηματικός και αντικειμενικός εντοπισμός, η εκτίμηση και σύνθεση μαρτυριών, προκειμένου να θεμελιωθούν γεγονότα και να συναχθούν συμπεράσματα σχετικά με συμβάντα του παρελθόντος. Είναι μια πράξη αναδόμησης που αναλαμβάνεται με ένα πνεύμα κριτικής αναζήτησης».

3. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Κατά την ανάλυση και επεξεργασία του ερευνητικού μας υλικού θα μας απασχολήσει η προσέγγιση των εξής ερευνητικών ερωτημάτων:

       Πως οργανώθηκε και πως λειτούργησε το σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης του ειδικού γυμναστικού προσωπικού;

       Ποιος ήταν ο σκοπός της ίδρυσης των ιδρυμάτων αυτών, η διάρκεια σπουδών, οι προϋποθέσεις εγγραφής και τα διδασκόμενα μαθήματα;

4. ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΣΧΟΛΗ ΓΥΜΝΑΣΤΩΝ (1882-1884)

Πρώτα το 1882 και εν συνεχεία το 1884 λειτούργησαν δύο τεσσαρακονθήμερες σχολές γυμναστών: η πρώτη λειτούργησε ανεπίσημα υπό την εποπτεία του Ι. Φωκιανού και με εκπαιδευτή τον οπλοδιδάσκαλο Ν. Πύργο, στην οποία  καταρτίστηκαν σε γυμναστές πτυχιούχοι του Διδασκαλείου· η δεύτερη ιδρύθηκε με το Β.Δ. της 9 Ιουνίου 1884 με διευθυντή και διδάσκαλο τον Ι. Φωκιανό επί Υπουργίας Βουλπιώτη και διατάχθηκε η μόρφωση γυμναστών (Προσωρινή Σχολή Γυμναστικής) με ειδικές ασκήσεις, οι οποίες διήρκεσαν από της 2 Ιουλίου μέχρι της 25 Αυγούστου.

«Των ασκήσεων δύνανται να μετάσχωσι, συμπεπληρωμένον έχοντες το 18ον έτος της ηλικίας των και φέροντες απόδειξιν αρτιμελείας και ευεξίας, μεμαρτυρημένων υπό δύο ιατρών, 1) οι από των νέων διδασκαλείων απολυθέντες δημοδιδάσκαλοι 2) οι έχοντες απολυτήριον γυμνασίου, εν ω λειτουργεί η γυμναστική τουλάχιστον από διετίας 3) εκ των εχόντων τουλάχιστον απολυτήριον γυμνασίου, οι έχοντες αρχάς γυμναστικής η υπηρετήσαντες εν τω στρατώ» (Άρθρο 2. Β.Δ. 9 Ιουνίου 1884).

Οι ασκήσεις χωρίζονταν σε θεωρητικές και πρακτικές. Η θεωρητική διδασκαλία γίνονταν στο Διδασκαλείο Αθηνών τις πρωινές ώρες  από της 7 μέχρι της 9 και οι πρακτικές ασκήσεις, για μεν την γυμναστική γίνονταν στο Δημόσιο Γυμναστήριο των Αθηνών από τις 5 μέχρι της 7 μ.μ., για δε την κολυμβητική στα θαλάσσια λουτρά Αθηνών τις ημέρες Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή από τις 10 μέχρι της 12 π.μ. (Άρθρο 4).

Η διεύθυνση των ασκήσεων και η διδασκαλία των θεωρητικών και πρακτικών μαθημάτων ανατέθηκε στο Ι. Φωκιανό (Διευθυντή του Δημόσιου Γυμναστηρίου). Η δε διδασκαλία του φυσιολογικού και ανατομικού μαθήματος στον Χρήστο Μαλανδρίνο (Ιατρό του Δημόσιου Γυμναστηρίου), (Άρθρο 5).

Οι επί πτυχίω εξετάσεις των υποψηφίων γυμναστών άρχιζαν στις 26 Αυγούστου ενώπιον εξεταστικής επιτροπής, αποτελούμενη από ένα ειδικό διδάσκαλο της γυμναστικής, ο οποίος είχε σπουδάσει στο Διδασκαλείο του Κράτους, από τον διοικητή του εν Αθήναις λόχο των πυροσβεστών και ενός ιατρού, καθηγητού του Πανεπιστημίου (Άρθρο 6). Οι εξετάσεις ήσαν θεωρητικές και πρακτικές. Για την λήψη του πτυχίου απαιτούνταν γενικός βαθμός 2 «καλώς» με κλίμακα 3 «άριστα», 2 «καλώς» και 1 «μετρίως» (Άρθρα 7-9).

Φαίνεται πάντως ότι ο γυμναστής δεν έχαιρε κοινωνικής αναγνώρισης αλλά και ούτε αποτελούσε ακόμη διακεκριμένη επαγγελματική κατηγορία. «Ο εις γυμναστής μετά τον άλλον ετρέποντο εις επαγγέλματα μάλλον προσοδοφόρα και αξιοπρεπέστερα κατά την κοινήν αντίληψιν» (Χρυσάφης, 1925).

5. ΣΧΟΛΗ ΓΥΜΝΑΣΤΡΙΩΝ (1891, 1893)

Το 1891, ο Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος – με πρόεδρο τον Ι. Φωκιανό – ίδρυσε την πρώτη στην Ελλάδα Σχολή Γυμναστριών στο Ζάππειο (η σχολή των ανδρών για άγνωστους λόγους δεν λειτούργησε). Η φοίτηση διαρκεί ένα εξάμηνο (1 Φεβρουαρίου έως 10 Αυγούστου). Η σχολή γυμναστριών λειτούργησε ως το Νοέμβριο 1891 και φοίτησαν σ' αυτήν περί τις 40 μαθήτριες από τις οποίες πήραν το δίπλωμα της γυμνάστριας 34. Η λειτουργία της σχολής διακόπηκε προσωρινά για να επαναληφθεί τον Φεβρουάριο 1893 με ανωτάτη επόπτρια την Αικ. Λασκαρίδου και διευθύντρια την Κατίνα Αθανασίου (Κουλούρη, 1997).

Το κενό της εκπαίδευσης γυμναστών κάλυπτε στην ουσία το Δημόσιο Κεντρικό Γυμναστήριο, παρόλο που δεν είχε επισήμως παρόμοια δικαιοδοσία. Μετά το 1880, οι γυμναστές που διορίστηκαν σε κάποια γυμνάσια, σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία, είχαν εκπαιδευτεί στο Δημόσιο Γυμναστήριο, το οποίο δραστηριοποιείται εκείνη την εποχή και σε άλλους τομείς, εφόσον το 1889 διοργάνωσε και γυμναστικούς αγώνες (Κουλούρη, 1997).

6. ΕΙΔΙΚΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ (1897-1899)

Το 1893 έγινε η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για μόρφωση των γυμναστών με το Β.Δ. της 29 Σεπτεμβρίου του 1893 «περί κανονισμού του Κεντρικού γυμναστηρίου και περί της ειδικής γυμναστικής σχολής» που εξέδωσε ο Υπουργός Παιδείας Αθ. Ευταξίας. Η σχολή αυτή λειτούργησε μετά το θάνατο του Φωκιανού, υπό την διεύθυνση του Σωτ. Πέππα και Κ. Βελλίνη. Η φοίτηση διαρκούσε 1 ½  έτος αρχομένη από 1 Οκτωβρίου και λήγουσα 30 Μαρτίου του επόμενου έτους και μπορούσαν να εγγραφούν απόφοιτοι του διδασκαλείου ή του γυμνασίου ηλικίας 20 έως 26 ετών. Όποιος μαθητής της σχολής συμπλήρωνε 50 απουσίες αποκλείονταν από τις εξετάσεις, οι οποίες γίνονταν ενώπιον εξεταστικής επιτροπής αποτελούμενης από ενός καθηγητού της ιατρικής σχολής του πανεπιστημίου, ενός των εν Αθηνών γυμνασιαρχών, ο οποίος ορίζονταν από τον Υπουργό τον Εκκλησιαστικών και της Δημόσιας Εκπαιδεύσεως, του διευθυντού της σχολής, του ιατρού και του αρχαιότερου γυμναστή του κεντρικού γυμναστηρίου. Πτυχίο έλαβαν 36 γυμναστές. Σύστημα αγωγής ήταν το Γαλλογερμανικό (Γιαννάκη, 1981: σελ.163).

Πίνακας 1. Διδασκόμενα μαθήματα στην Ειδική Γυμναστική Σχολή, 1897

Α/α	Μαθήματα	Τάξεις		Σύνολο	%
		Α	Β
1	Ιστορία της γυμναστικής και παιδαγωγία της γυμναστικής	1	1	2	5,9
2	Φυσική	1	1	2	5,9
3	Ανατομική, φυσιολογία και υγιεινή	2	1	3	8,8
4	Περιγραφή, κατασκευή, πήξις και διατήρησις…γυμναστικών οργάνων	-	1	1	2,9
5	Ωδική	1	1	2	5,9
6	Ανόργανος και δια κινητών οργάνων γυμναστική	4	4	8	23,5
7	Γυμναστική επί ακινήτων οργάνων	2	2	4	11,8
8	Αθλητικαί ασκήσεις	3	3	6	17,6
9	Επιχώριοι και ξέναι παιδιαί	1	1	2	5,9
10	Οπλομαχητική	1	1	2	5,9
11	Στρατιωτικαί ασκήσεις και βολή	1	1	2	5,9
12	Πορείαι, κολυμβητική και κωπηλασία (αί ώραι της διδασκαλίας των μαθημάτων τούτων ορισθήσονται δι’ ειδικού προγράμματος της σχολής)
Σύνολο		17	17	34	100

Πηγή: Β. Διάταγμα 14 Δεκεμβρίου 1897 – Αντωνίου Δ., (1987-9), τόμ. Γ΄, σ. 217.

Πίνακας 2. Διδασκόμενα μαθήματα στην Ειδική Γυμναστική Σχολή, 1898

Α/α	Μαθήματα	Τάξεις		Σύνολο	%
		Α	Β
1	Ιστορία της γυμναστικής	2	2	4	9,5
2	Παιδαγωγία της γυμναστικής και πρακτική περί το διδάσκειν άσκησις των μαθητών μετά το τέλος της ιστορίας
3	Ανατομική, φυσιολογία και υγιεινή	3	3	6	14,3
4	Πειραματική φυσική	1	1	2	4,8
5	Περιγραφή, διαστάσεις, διατήρησις…γυμναστικών οργάνων	1	1	2	4,8
6	Στοιχειώδεις περί κολυμβητικής γνώσεις μετά το τέλος της περιγραφής κλπ. των…οργάνων
7	Μουσική	2	2	4	9,5
8	Ανόργανος και δια κινητών οργάνων γυμναστική	4	4	8	19,0
9	Γυμναστική επί ακινήτων οργάνων	3	3	6	14,3
10	Αθλητικαί ασκήσεις και … παιδιαί	3	3	6	14,3
11	Στρατιωτικαί ασκήσεις	1	1	2	4,8
12	Οπλομαχητική	1	1	2	4,8
Σύνολο		21	21	42	100

Πηγή: Β. Διάταγμα 11 Δεκεμβρίου 1898 – Αντωνίου Δ., (1987-9), τόμ. Γ΄, σ. 218.

Στη σχολή γίνονταν δεκτοί προς φοίτηση «οι απόφοιτοι του γυμνασίου, οι πτυχιούχοι δημοδιδάσκαλοι μετά προηγουμένην εν τη σχολή εξέτασιν, αν έχωσι τα αναγκαία σωματικά και ηθικά προσόντα και εάν ευρίσκωνται ικανοί εις το γυμνάζεσθαι και γυμνάζειν. Πλην τούτων γίνονται δεκτοί και υπαξιωματικοί του στρατού διδασκόμενοι εκ των μαθημάτων τα αναγκαιούντα αυτοίς, όπως καταστώσιν ικανοί να διδάξωσι την γυμναστικήν μόνον εν τω στρατώ λαμβάνοντες προς τούτο ειδικόν πτυχίον» (Άρθρο 8).

Ο γενικός βαθμός του πτυχίου εξάγονταν από το μέσο όρο της βαθμολογίας του σχολικού έτους και των εξετάσεων. Ο χαρακτηρισμός έπρεπε να είναι «καλώς» δηλαδή από 14-17 με άριστα το 20 (Άρθρα 14-16).

Νέος κανονισμός – πρόγραμμα της ειδικής γυμναστικής σχολής τέθηκε σε ισχύ με το Β.Δ. της 11 Δεκεμβρίου 1898. Με τον νέο κανονισμό γίνονται δεκτοί στη σχολή «οι μαθηταί της τρίτης τάξεως του Διαδασκαλείου, οι διδάσκαλοι της καλλιγραφίας και ιχνογραφίας και οι προς σπουδήν των τεχνικών μαθημάτων ως υπότροφοι εκ της έξω Ελλάδος προερχόμενοι μετά πρηγουμένην εξέτασιν, εάν έχωσι τ’ αναγακαία σωματικά προσόντα περί τε το γυμνάζεσθαι και γυμνάζειν» (Άρθρο 9). Στα διδασκόμενα μαθήματα προστέθηκε και η μουσική (διάφορα άσματα). Για την λήψη του πτυχίου απαιτούνταν γενικός βαθμός «καλώς» (6) με «άριστα» το (10) (Άρθρα 12-13).

Η σχολή λειτούργησε τα χρόνια 1897-1899, (η φοίτηση άρχιζε 1 Οκτωβρίου και έληγε 15 Ιουνίου) αλλά χωρίς μεγάλη επιτυχία, κυρίως λόγω του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και της έλλειψης θεωρητικής μόρφωσης των μαθητών της (Αντωνίου, 1987-9).

7. ΤΑΞΗ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΤΡΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ  (1899-1908)

Το 1898 εκδηλώνεται για πρώτη φορά το κρατικό ενδιαφέρον για τη γυναικεία γυμναστική. Σύμφωνα με το διάταγμα της 30 Μαΐου 1898 «περί εξετάσεως υποψηφίων γυμναστριών», το υπουργείο των εκκλησιαστικών και της δημοσίας εκπαιδεύσεως χορηγεί δίπλωμα γυμνάστριας σε πτυχιούχους δασκάλες ή μαθήτριες του διδασκαλείου θηλέων (και από το 1905 απόφοιτες πλήρους Παρθεναγωγείου του υπόδουλου ελληνισμού), εφόσον εξετάζονταν επιτυχώς σε συναφή θεωρητικά μαθήματα (ιστορία και παιδαγωγία της γυμναστικής, υγιεινή, φυσική και φυσιολογία) καθώς και στην ανόργανη και ενόργανη γυμναστική και στη διδασκαλία παιχνιδιών και ασκήσεων σε μικρές μαθήτριες (Αντωνίου, 1987-9:τομ.Β΄ σ.194-6). Από το 1897 την εκπαίδευση γυμναστριών είχε αναλάβει το εκπαιδευτικό τμήμα της Ενώσεως Ελληνίδων, δημιουργώντας μια τάξη με θεωρητικά και πρακτικά μαθήματα για τις υποψήφιες γυμνάστριες και καλύπτοντας έτσι το σημαντικό κενό ως προς τη γυμναστική εκπαίδευση των κοριτσιών (Κουλούρη, 1997). Τα διδασκόμενα μαθήματα ήταν: Γυμναστική άνευ και μετά οργάνων, γυμναστική ρυθμική μετά οργάνων, γυμναστική των παιδίων, ρυθμικά παίγνια και από θεωρητικά μαθήματα: Ιστορία της γυμναστικής, ανθρωπολογία και υγιεινή, άσματα γυμναστικής και ρυθμικών παιγνίων. Το 1901 η τάξη των γυμναστριών αποτελείτο από 40 μαθήτριες και το έτος 1902 από 46 μαθήτριες, οι οποίες διδάχθηκαν από τον Κου Ζούτερ.  (Αντωνίου, 1987-9:τομ.Γ΄ σσ.253-254). Από το 1902, ο Χρυσάφης, ο οποίος ανέλαβε την διδασκαλία των μαθητριών, εισήγαγε το σουηδικό γυμναστικό σύστημα και ίδρυσε πλήρες γυμναστήριο σύμφωνα με το σουηδικό πρότυπο. Το σουηδικό σύστημα για την εκπαίδευση των μαθητριών του θα εισαγάγει από το 1904 και το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο (Χρυσάφης, 1925). Από το 1908 τα μαθήματα των υποψήφιων γυμναστριών διαρκούσαν δύο χρόνια.

Πίνακας 3. Διδασκόμενα μαθήματα στην Τάξη των Γυμναστριών, 1908

Α/α	Μαθήματα	Διδακτικές Ώρες
1	Υγιεινή	6
2	Ανθρωπολογία
3	Φυσική
4	Ιστορία της Γυμναστικής και Παιδαγωγική
5	Ωδική (άσματα γυμναστικής και ρυθμικών παιγνίων)	3
6	Πρακτικές ασκήσεις	6
7	Ασκήσεις ρυθμικών παιγνίων	2
Σύνολο		17

Πηγή: Αντωνίου Δ., (1987-9), τόμ. Γ΄, σ. 254.

8. ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΤΩΝ (1899-1918)

Με το νόμο ΒΧΚΑ' της 12^ης  Ιουλίου 1899 και στη συνέχεια με το Β.Δ. της 10^ης  Αυγούστου 1899 «περί οργανισμού της Σχολής των Γυμναστών» ιδρύθηκε η Σχολή Γυμναστών. Σκοπός της Σχολής Γυμναστών ήταν «η μόρφωσις Γυμναστών προς διδασκαλίαν των γυμναστικών και αθλητικών ασκήσεων και των παιδιών εν τοις σχολείοις της μέσης Εκπαιδεύσεως, εν τοις γυμναστηρίοις των εκασταχού Γυμναστικών και αθλητικών συλλόγων, εν τω Ακαδημαϊκώ γυμναστηρίω, εν τη Σχολή των Γυμναστών, εν τοις Διδασκαλείοις και εν ταις στρατιωτικαίς και ναυτικαίς σχολαίς του Κράτους» (Άρθρο 1).

Η φοίτηση στη σχολή ήταν διετής. Περιελάμβανε δύο τάξεις, την Πρώτη και την Δευτέρα, και το σχολικό έτος, το οποίο άρχιζε στις 15 Σεπτεμβρίου και έληγε στις 15 Ιουνίου, διαιρούνταν σε δύο εξάμηνα. Δικαίωμα εγγραφής είχαν απόφοιτοι του Πανεπιστημίου ή και φοιτητές που είχαν συμπληρώσει δύο χρόνια σπουδών, κάτω των 25 ετών. Επίσης, θα έπρεπε να προσκομίσουν πιστοποιητικό, που να αποδεικνύει ότι υπέστησαν την νόμιμη εξέταση στο Ακαδημαϊκό Γυμναστήριο και να υποστούν εισιτήρια δοκιμασία ενώπιον του Διευθυντού και των γυμναστών της Σχολής (Άρθρο 9). Άλλοι όροι εγγραφής, σχετικοί με τη σωματική διάπλαση, θα τεθούν το 1909 με το νόμο ΓΥΛΗ': «ανάστημα ουχί μικρότερον του 1,65 του μέτρου και σωματική διάπλασις κανονική και αρτία, επισήμως μεμαρτυρημένη υπό του εν τη σχολή των γυμναστών διδάσκοντος ιατρού» (Αντωνίου, 1987-9:τόμ.Β΄, σσ. 227-8). Ως προς το περιεχόμενο της εκπαίδευσης που προσφέρεται στη Σχολή Γυμναστών, παρατηρείται ο ίδιος συνδυασμός θεωρητικών και πρακτικών μαθημάτων με μικρές παραλλαγές.

Πίνακας 4. Διδασκόμενα μαθήματα στην Σχολή των Γυμναστών, 1899

Α/α	Μαθήματα	Τάξεις		Σύνολο	%
		Α	Β
1	Διδακτική της Γυμναστικής	2	-	2	4,5
2	Ιστορία της γυμναστικής	-	2	2	4,5
3	Ανατομική	2	-	2	4,5
4	Φυσιολογία και υγιεινή	-	2	2	4,5
5	Ωδική (διάφορα άσματα)	2	2	4	9,0
6	Παιδιαί (επιχώριοι και ξέναι)	2	2	4	9,0
7	Ανόργανος και ενόργανος γυμναστική	3	3	6	13,5
8	Αι ευχερέστεραι επί των …ακινήτων οργάνων ασκήσεις	3	3	6	13,5
9	Αθλητικαί ασκήσεις	3	3	6	13,5
10	Κολυμβητική	1/3	-/3	3 1/2	7,8
11	Οπλομαχητική	3	3	6	13,5
12	Περί κατασκευής, πήξεως και διατηρήσεως των διαφόρων κινητών και ακίνητων γυμναστικών οργάνων	-	2/-	1	2,2
13	Υποδειγματική και δοκιμαστική άσκησις – Πρακτική άσκησις
Σύνολο		22	23/25	46	100

Πηγή: Β. Διάταγμα 10 Αυγούστου 1899 – Αντωνίου Δ., (1987-9), τόμ. Γ΄, σ. 219.

Η πιο ενδιαφέρουσα καινοτομία του νέου Οργανισμού του 1910 (Β.Δ. 10/5/1910) είναι η εισαγωγή της διδασκαλίας των εθνικών χορών, πλάι στις «επιχωρίους και ξένας παιδιάς» (Αντωνίου, 1987-9:τόμ.Β΄, σσ. 233-7). Απουσιάζουν τα μαθήματα της Πειραματικής φυσικής και των Στρατιωτικών ασκήσεων. Η κολυμβητική διδάσκεται από την αρχή και αυξάνεται ο εβδομαδιαίος χρόνος (Αντωνίου, 1987-9:τόμ.Γ΄, σσ. 252-253). 

Πίνακας 5. Διδασκόμενα μαθήματα στην Σχολή των Γυμναστών, 1910

Α/α	Μαθήματα	Τάξεις		Σύνολο	%
		Α	Β
1	Παιδαγωγική γυμναστική	6	6	12	26,6
2	Αγωνιστική	3	3	6	13,3
3	Επιχώριοι και ξέναι παιδιαί και εθνικοί χοροί	2	2	4	8,9
4	Οπλομαχία	2	2	4	8,9
5	Σκοποβολία	2	2	4	8,9
6	Ανατομική του ανθρώπου	3	-	3	6,7
7	Φυσιολογία του ανθρώπου και υγιεινή και μετά το πέρας αυτής περί το τέλος του δευτέρου εξαμήνου τα περί κολυμβήσεως (2 ώρας καθ’ εβδομάδα)	-	3(2)	3 (2)	6,7
8	Πρακτική των μαθητών άσκησις	2	3	5	11,1
9	Στοιχειώδης στρατιωτική προάσκησις	2	2	4	8,9
Σύνολο		22	23/22	45 (44)	100

Πηγή: Β. Διάταγμα 10 Μαΐου 1910 – Αντωνίου Δ., (1987-9), τόμ. Γ΄, σ. 220.

Την εξεταστική επιτροπή αποτελούσαν οι διδάσκοντες της Σχολής (με το Β.Δ. της 10/5/1910 περιλαμβάνονταν και ο επόπτης της σκοποβολίας) αλλά παρίστανται ως μέλη, έχοντας μόνο συμβουλευτική ψήφο, ο τμηματάρχης της ανωτέρας εκπαιδεύσεως, ως πρόεδρος, ο τμηματάρχης της μέσης εκπαιδεύσεως και ο κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής (Άρθρα 11, 13). Στο γενικό βαθμό συνυπολογίζονταν και ο βαθμός «του ήθους και της παιδονομικής επιβολής».

Η σχολή Γυμναστών, με διευθυντή τον Σ. Πέππα, λειτούργησε κανονικά ως το 1916-1917 και αποφοίτησαν 209 γυμναστές, ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και ο Ε. Παυλίνης, (Καρανταΐδου, 2000). Το 1918 η Σχολή μετασχηματίστηκε σε Διδασκαλείο Γυμναστικής.

9. ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ (1918-1932)

Η Σχολή Γυμναστών «έχουσα μόνον τμήμα αρρένων γυμναστών, ορίζουσα φοίτησιν μόνον διετή, ήτοι ανεπαρκή και δι' αυτήν την σωματικήν των εις αυτήν φοιτώντων εξάσκησιν, περιλαμβάνουσα επίσης περιορισμένον κύκλον μαθημάτων, πρακτικών και θεωρητικών και διαθέτουσα ανεπαρκές και γλισχρότατα μισθοδοτούμενον διδακτικόν προσωπικόν». Δεν μπορούσε λοιπόν να παράσχει την επιθυμητή θεωρητική και πρακτική εξάσκηση και η ατελής αυτή μόρφωση του διδακτικού προσωπικού υπήρξε η αιτία της μέχρι τότε μικρής διαδόσεως της γυμναστικής (Αντωνίου, 1987-9:τομ. Γ , σ. 41).

Γι’ αυτό υπήρξε και η ανάγκη η Σχολή Γυμναστών να αναδιοργανωθεί σε άρτιο και σύμφωνο με τις τότε ανάγκες Διδασκαλείο της Γυμναστικής, και κατά το πρότυπο του μοναδικού σ’ όλο τον κόσμο Κεντρικού Γυμναστικού Ινστιτούτου της Στοκχόλμης, «ώστε οι εν αυτώ μορφούμενοι, από απόψεως μεν επιστημονικής να αποβώσι σχεδόν ισάξιοι προς τους διδάκτορας του Πανεπιστημίου, από απόψεως δε σωματικής τελειοποιήσεως, τέλεια πρότυπα προς μίμησιν της νεολαίας, ης την σωματικήν αγωγήν θα εμπιστευθή εις αυτούς η Πολιτεία».

Η θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση των καθηγητών και διδασκάλων της γυμναστικής καθώς και των διδασκαλισσών του μαθήματος αυτού για όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της ανωτέρας και της μέσης εκπαίδευσης αμφοτέρων των φύλων γίνονταν στο διδασκαλείο της γυμναστικής, υπαγόμενο στα σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης, το οποίο περιελάμβανε δύο τμήματα: ένα τμήμα αρρένων από 3 ενιαυσίες τάξεις και ένα θηλέων από 2 ενιαυσίες τάξεις. (Ν. 1406/1918, Άρθρα 1 και 2).

Γίνονταν δεκτοί προς εγγραφή οι έχοντες:

α) Απολυτήριο γυμνασίου ή εμπορικής σχολής ή διδασκαλείου της δημοτικής εκπαίδευσης ή άλλου ομοταγούς προς αυτά και αναγνωρισμένου εκπαιδευτηρίου.

β) Ηλικία όχι ανωτέρα των 25 ετών.

γ) Ανάστημα όχι μικρότερο του 1,65 μ. και 1,55 μ. για το τμήμα θηλέων.

δ) Υγεία και σωματική διάπλαση τέλεια και τελειότητα των πέντε αισθήσεων βεβαιούμενη δι’ εξετάσεως απ’ ολόκληρο τον σύλλογο των καθηγητών του διδασκαλείου.

Το σχολικό έτος άρχιζε την 1 Σεπτεμβρίου και έληγε στις 30 Ιουνίου, διαιρούμενο σε δύο εξάμηνα, εκ των οποίων το μεν πρώτο έληγε στις 31 Ιανουαρίου, το δε δεύτερον στις 30 Ιουνίου.Οι εξετάσεις γίνονταν εντός του β΄ δεκαπενθημέρου του Ιουνίου, μεσολαβούσης και διακοπής δύο εβδομάδων για προετοιμασία των μαθητών, κατά την οποία διακόπτονταν μόνο τα θεωρητικά μαθήματα.. Τέλη εγγραφής ορίζονταν δραχμές πενήντα ετησίως, καταβαλλόμενες στα γυμνάσια του Κράτους.

Στις εξετάσεις παρίστατο και εφορευτική επιτροπή αποτελούμενη εξ’ ενός εκπαιδευτικού συμβούλου, ως προέδρου, του γενικού επιθεωρητού της γυμναστικής και του υγειονομικού επιθεωρητού Αθηνών, εποπτεύουσα την διεξαγωγή αυτών, μονογραφούσα τα γραπτά και συνυπογράφουσα τα αποτελέσματα. (Λέφας, 1924:σ.148).

Οι έχοντες πτυχίο του διδασκαλείου της γυμναστικής διορίζονταν διδάσκαλοι της γυμναστικής στα σχολεία της μέσης εκπαίδευσης των αρρένων, εν ελλείψει δε ειδικών διδασκαλισσών και στα σχολεία των θηλέων, με βαθμό και μισθό πρωτοβάθμιου διδασκάλου, λαμβάνοντες και τις προσαυξήσεις του μισθού αυτού.

Πίνακας 6. Διδασκόμενα μαθήματα στο τριτάξιο Διδασκαλείο της Γυμναστικής, 1918

α/α	Μαθήματα		Τάξεις Α           Β             Γ
	Α) Θεωρητικά
1	Ανατομική		+	+	+
2	Φυσιολογία		-	+	+
3	Μηχανική των ασκήσεων		+	-	-
4	Μηχανική και φυσιολογία των ασκήσεων		-	+	+
5	Ιστορία της Γυμναστικής		+	+	+
6	Ορθοπεδική και θεραπευτική γυμναστική, τρίψις και κινησιοθεραπεία		+	+	+
α/α	Β) Πρακτικά	Α΄		Β΄	Γ΄
1	Παιδαγωγική γυμναστική		+	+	+
2	Αγωνιστική και παιδιαί		+	+	+
3	Στρατιωτική προπαίδευσις και σκοποβολία		+	+	+
4	Οπλομαχητική		+	+
5	Προσκοπισμός		-	+	+
6	Ωδική και χορός		+	+	+

Πηγή: Ν.1406 9/5/1918 – Αντωνίου Δ., (1987-9), τόμ. Β, σ. 221.

Κατά την τριετία και κατόπιν διαγωνισμού αποστέλλονταν για τελειοποίηση στην Σουηδία, στο Κεντρικό Γυμναστικό Ινστιτούτο της Στοκχόλμης, τρεις των εχόντων διετή ευδόκιμο υπηρεσία πτυχιούχων του διδασκαλείου της γυμναστικής, αμφοτέρων των τμημάτων, για δε την πρώτη τριετία και της σχολής των γυμναστών, καθώς και γυμνάστριες έχουσες και πτυχίο διδασκαλείου θηλέων ή ομοταγούς αυτού του εκπαιδευτηρίου. Εις τους αυτό αποστελλόμενους καταβάλλονταν από το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών ο μισθός αυτών και επίδομα 100 δραχμών κατά μήνα καθώς και οι δαπάνες της μεταβάσεως και επιστροφής. Τα του διαγωνισμού, της αποστολής και του τρόπου των σπουδών κανονίζονταν δια Β. Διατάγματος (Ν. 1406/1918, Άρθρο 14.1).

Το τριτάξιο Διδασκαλείο τής Γυμναστικής λειτούργησε ως το 1920, οπότε με το Ν. 2477 της 5-6-1920 ιδρύεται μονοτάξιο διδασκαλείον Γυμναστικής. «Παρά τω μονοτάξιω διδασκαλίω αποσπώνται τη αιτήσει των ετησίως μέχρι πεντήκοντα κατ’ ανώτατον όριον δημοδιδάσκαλοι προς γυμναστικήν τελειοποίησιν. Εις τους ούτω αποσπώμενους χορηγήται, πλην της κανονικής αυτών μισθοδοσίας και των οδοιπορικών, και μηνιαία αποζημίωσις δραχμών 100 δια προμήθειαν ειδικών γυμναστικών ενδυμάτων και υποδημάτων δια τας διαφόρους σωματικάς ασκήσεις, τας πορείας και εκδρομάς και τας αθλητικάς παιδιάς.» (Ν. 2477/1920, Άρθρο 1).

Πίνακας 7. Διδασκόμενα μαθήματα στο μονοτάξιο Διδασκαλείο της Γυμναστικής 1920

1.       Στοιχεία ανατομικής και δυναμικής του ανθρωπίνου σώματος

2.       Στοιχεία φυσιολογίας του ανθρώπου και υγιεινής

3.       Θεωρία της παιδαγωγικής γυμναστικής

4.       Ιστορία της γυμναστικής

5.       Παιδαγωγική γυμναστική

6.       Αγωνιστική και παιδιά

7.       Στρατιωτική προπαίδευση, σκοποβολή και κολύμβηση

8.       Πρακτική επί του διδάσκειν άσκησης, οργάνωσης και εκτέλεσης σχολικών εκδρομών, γυμναστικών και αγωνιστικών επιδείξεων

9.       Προσκοπισμός

Πηγή: Ν. 2477 της 5-6-1920, Άρθρο 2.

Με το Ν.Δ. της 6 Οκτωβρίου 1922 το μονοτάξιο διδασκαλείο μετασχηματίστηκε σε διτάξιο, παραμένοντας έτσι ως το 1929 για να γίνει και πάλι τρία χρόνια.

Πίνακας 8. Διδασκόμενα μαθήματα στο διτάξιο Διδασκαλείο της Γυμναστικής, 1923

α/α	Μαθήματα	Τάξεις  Α      Β
	Α) Θεωρητικά
1	Ανατομική του ανθρώπου και ιστολογία	+	+
2	Μηχανική των ασκήσεων	+	+
3	Ιστορία της Γυμναστικής	+	+
4	Παιδαγωγικά	+	+
5	Φυσιολογία	-	+
6	Υγιεινή	-	+
7	Ορθοπεδική και θεραπευτική γυμναστική, τρίψις και κινησιοθεραπεία	-	+
8	Νοσηλευτική και Παιδοκομία (για τις μαθήτριες)	-	+
	Β) Πρακτικά
	α) Για μαθητές
1	Παιδαγωγική γυμναστική	+	+
2	Αγωνιστική και παιδιαί και χορός	+	+
3	Στρατιωτική προπαίδευσις και σκοποβολία	+	+
4	Κολυμβητική και κωπηλασία	+	+
5	Οπλομαχητική	+	+
6	Προσκοπισμός	+	+
7	Ωδική	-	+
	β) Για μαθήτριες
1	Παιδαγωγική γυμναστική	+	+
2	Παιδιαί και χορός	+	+
3	Κολυμβητική	-	+
4	Ωδική	-	+

Πηγή: Β. Διάταγμα 4 Ιουνίου 1923 – Αντωνίου Δ., (1987-9), τόμ. Β, σ. 222.

Το 1929 με το Ν. 4371, ο οποίος προωθήθηκε από τον Ι. Χρυσάφη επί υπουργίας Κ. Γόντικα, το Διδασκαλείο της Γυμναστικής γίνεται ανώτερο ίδρυμα και η φοίτηση τριετής. Το ίδρυμα τελούσε υπό την εποπτεία του υπουργείου παιδείας, την οποία ασκούσε το Εκπαιδευτικό Συμβούλιο (Καρανταΐδου, 2000: σ. 132).                                                                                                      

Πίνακας 9. Διδασκόμενα μαθήματα στο τριτάξιο Διδασκαλείο της Γυμναστικής, 1929

Α/Α	ΜΑΘΗΜΑΤΑ
	Α) Θεωρητικά *
1	Ανατομική του ανθρώπου και ιστολογία
2	Γενική και ανθρώπινη βιολογία
3	Φυσιολογία του ανθρώπου
4	Παιδολογία
5	Ανθρωπομετρία
6	Κινησιολογία
7	Υγιεινή και πρώτες βοήθειες
8	Ορθοπεδική και κινησιοθεραπεία
9	Ιστορία της Γυμναστικής
10	Γενική Παιδαγωγική
	Β) Πρακτικά
	Για Άρρενες
1	Παιδαγωγική Γυμναστική
2	Επιχώρια και διεθνής αγωνιστική και παιδιαί
3	Οπλομαχία και μαχητικά αγωνίσματα
4	Σκοποβολή και στρατιωτική προπαίδευση
5	Εθνικοί χοροί και άσματα
6	Ωδική
7	Προσκοπικά  έργα
8	Κολύμβηση και θαλάσσια αγωνιστική
9	Τρίψις και θεραπευτική γυμναστική
	Για Θήλεα
1	Παιδαγωγική Γυμναστική
2	Γυναικεία αγωνιστική και παιδιαί
3	Εθνικοί χοροί και άσματα
4	Αρχαία και νεωτέρα πλαστική ορχηστική και ρυθμική  γυμναστική
5	Κολύμβηση
6	Τρίψις και θεραπευτική γυμναστική
7	Ωδική

* Στα θεωρητικά μαθήματα δεν γίνονταν συνδιδασκαλία αρρένων και θηλέων

Πηγή: Ν.4371, 13 Αυγούστου 1929, Κεφ. Ε΄, Άρθρο 10.

            Με την ίδρυση του Διδασκαλείου της Γυμναστικής έγινε προσπάθεια να δοθούν όλες οι απαραίτητες επιστημονικές γνώσεις και οι σωματικές δεξιότητες που απαιτούνται σε ένα ειδικό δάσκαλο της σωματικής αγωγής. Δημιουργήθηκε επίσης και αντίστοιχο τμήμα θηλέων καταργώντας τις μέχρι τότε Ιδιωτικές γυμναστικές σχολές, στις οποίες οι γυναίκες στερούμενες επαρκή κατάρτιση και με ελλιπή ή και χωρίς φοίτηση, χάρη στις τότε κρατούσες διατάξεις, χρίζονταν διδασκάλισσες της γυμναστικής (Εισηγητική Έκθεση Αθ. Ευταξία, 28 Μαρτίου 1918).

            Η αύξηση του προσωπικού μαζί με την αναβάθμιση των αποδοχών τους αλλά συνάμα και με την εκγύμναση πολλών ανθρώπων κάθε ηλικίας στο δημόσιο γυμναστήριο του διδασκαλείου, θα δώσει την ευκαιρία για συστηματική και επιστημονική μελέτη των αποτελεσμάτων της σωματικής άσκησης, μετά των σχετικών σωματομετρικών και βιολογικών παρατηρήσεων του ανθρώπινου οργανισμού, κάτω από την επίβλεψη δύο ειδικών ιατρών καθηγητών του διδασκαλείου, αναδείχνοντάς το σε ένα σπουδαίο επιστημονικό εργαστήριο.

            Σύμφωνα με την «Αιτιολογική Έκθεση» της 28 Μαρτίου 1918, του νόμου 1406 της 9-5-1918 «Περί διδασκαλείου της γυμναστικής» «η εθνική σωματική αγωγή τελείως συγκεκροτημένη και επιστημονική δεν είναι δυνατόν να νοηθή άνευ πλήρους και τελείας μορφώσεως των ειδικών διδασκάλων εις ους αύτη ανατίθεται. Εις των διδασκάλων τούτων την μόρφωσιν απέβλεψαν πρωτίστως μέχρι τούδε πάντα τα γυμναστικώς προηγμένα Έθνη»  και αυτήν την επιδίωξη δικαίως και ορθώς επεδίωξαν οι μέχρι τότε Σχολές Γυμναστών.

            Έτσι, «εν τω ανωτέρω τούτω ιδρύματι θα λάβη όντως η γυμναστική την προσήκουσαν σπουδαιότητα, προαγομένη αναλόγως των επιστημονικών ενδείξεων και των εθνικών παραδόσεων και καθισταμένη εν των κυρίων μέσων σωματικής και ψυχικής τελειοποιήσεως του Έθνους, ενώ συγχρόνως θα εξυπηρετήση τελεσφορώτερον τα εθνικά ιδανικά…» (Αιτιολογική Έκθεση» της 28 Μαρτίου 1918, του νόμου 1406 της 9-5-1918 «Περί διδασκαλείου της γυμναστικής», Αντωνίου, 1987-9:τόμ. Γ΄, σ. 42).

                                                       

Πίνακας 10. Συγκεντρωτικός πίνακας με το έτος ίδρυσης και την διάρκεια σπουδών κάθε σχολής

ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΧΟΛΗΣ	ΕΤΟΣ	ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
Προσωρινή Σχολή Γυμναστών	1882, 1884	40 ημέρες
Σχολή Γυμναστριών (Ζάππειο)	1891, 1893	1 εξάμηνο
Ειδική Γυμναστική Σχολή	1897	2 έτη
Ειδική Γυμναστική Σχολή	1898	1 έτος
Τάξη των Γυμναστριών της Ενώσεως Ελληνίδων	1898,1908	- / 2 έτη
Σχολή Γυμναστών	1899	2 έτη
Διδασκαλείο Γυμναστικής	1918	3 έτη
Διδασκαλείο Γυμναστικής	1920	2 έτη
Διδασκαλείο Γυμναστικής	1929	3 έτη

10. ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μετά την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896, που έγιναν αντικείμενο  πολιτικής εκμετάλλευσης, τόσο από το Παλάτι όσο και από τα πολιτικά κόμματα (κυρίως από το Δεληγιάννη) έχουμε τις πρώτες προσπάθειες να οργανωθεί η Φυσική Αγωγή και ο Αθλητισμός στην εκπαίδευση. Παρά την προσπάθεια του Παλατιού και του Δεληγιάννη για μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα και την σύγκρουσή τους με τον Κουμπερτέν και την Δ.Ο.Ε. ψηφίσθηκε ο σημαντικός για την γυμναστική νόμος ΒΧΚΑ΄, που προέβλεπε: α) τη Γυμναστική ως υποχρεωτικό μάθημα σ’ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, β) την ίδρυση σε κάθε σχολείο γυμναστηρίου, γ) την ίδρυση γυμναστηρίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, δ) την ίδρυση σχολής Γυμναστικής, ε) την καθιέρωση της εξέτασης στο μάθημα της Γυμναστικής, και στ) την αποστολή κάθε χρόνο δύο γυμναστών στο εξωτερικό για σπουδές.

Η κυβέρνηση του Ε. Βενιζέλου (1929-1933) και ο ίδιος προσωπικά, έδειξαν σημαντικό ενδιαφέρον τόσο για τη σωματική αγωγή, όσο και για τον αθλητισμό. Τη περίοδο αυτή καταγράφονται αξιόλογες προσπάθειες με σημαντικά νομοθετήματα για τη γυμναστική (Ν.4371/29 και Ν.5620/32) με βασικό εμπνευστή και καθοδηγητή τον Ι. Χρυσάφη.

Μέσω εγκυκλίων, του Υπουργού Α. Αλεξανδρή επί κυβερνήσεως Βενιζέλου, επιχειρείται η εξασφάλιση στη γυμναστική κύρους ανάλογου με αυτό που έχουν τα υπόλοιπα μαθήματα, εξομοιώνοντας τους γυμναστές με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς, ώστε να μη μειώνεται η σημασία της γυμναστικής.

Με το νόμο 2478/1920 «περί ειδικής γυμναστικής προπαιδεύσεως των μελλόντων λειτουργών της μέσης εκπαιδεύσεως» ιδρύεται, παρά το εν Αθήναις διδασκαλείο της γυμναστικής, ίδιο τμήμα γυμναστικής προπαιδεύσεως των μελλόντων λειτουργών της μέσης εκπαιδεύσεως, στο οποίο δύνανται να φοιτήσουν όλοι ανεξαιρέτως οι φοιτητές και οι φοιτήτριες της Φιλοσοφικής και Θεολογικής σχολής και του Φυσικού και Μαθηματικού τμήματος της Φυσικομαθηματικής σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Άρθρο1).

 

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ,   ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ,   ΕΓΚΥΚΛΙΟΙ,   ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ           

Β.Δ. 9 Ιουνίου 1884, «Περί προσωρινής Σχολής Γυμναστών», Αριθ. ΦΕΚ 241.

Β.Δ. 29 Σεπτεμβρίου 1893, «Περί κανονισμού του κεντρικού Γυμναστηρίου και περί της Ειδικής Γυμναστικής Σχολής», Αριθ. ΦΕΚ 198.

Β.Δ. 14 Δεκεμβρίου 1897, «Κανονισμός της εν Αθήναις ιδρυμένης ειδικής γυμναστικής σχολής» Αριθ. ΦΕΚ 189.

Β.Δ. 30 Μαΐου 1898, «Περί εξετάσεως υποψηφίων γυμναστριών», Αριθ. ΦΕΚ 95.

Β.Δ. 11 Δεκεμβρίου 1898, «Κανονισμός της εν Αθήναις ειδικής γυμναστικής σχολής» Αριθ. ΦΕΚ 216.

Ν. ΒΧΚΑ΄ 12/7/1899, «Περί γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών αγώνων», Αριθ. ΦΕΚ 141.

Β.Δ. 14 Αυγούστου 1899, «Περί οργανισμού της Σχολής των Γυμναστών», Αριθ. ΦΕΚ 179.

Β.Δ. 22 Οκτωβρίου 1901, «Περί τροποποιήσεως κλπ. Άρθρων του Β.Δ. της 20 Νοεμβρίου περί διδασκαλίας της γυμναστικής, Αριθ. ΦΕΚ 229.

Ν. ΓΥΛΗ΄ 27 Νοεμβρίου 1909, «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του ΒΧΚΑ΄ νόμου περί γυμναστικής κλπ», Αριθ. ΦΕΚ 284.

Β.Δ. 10 Μαΐου 1910, «Περί οργανισμού της Σχολής των Γυμναστών», Αριθ. ΦΕΚ 193.

Εγκ. 12626/9890 27 Ιουνίου 1912, «Περί εξομοιώσεως των γυμναστών προς τους λοιπούς λειτουργούς της μέσης εκπαιδεύσεως».

Ν. 1406 9 Μαΐου 1918, «Περί διδασκαλείου της γυμναστικής», Αριθ. ΦΕΚ 101.

Ν. 2476  24 Ιουνίου 1920, «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των νόμων ΒΧΚΑ΄ , ΓΥΛΗ΄ περί γυμναστικής», Αριθ. ΦΕΚ 199.

Ν. 2477 5 Ιουνίου 1920, «Περί μονοτάξιου διδασκαλείου της γυμναστικής», Αριθ. ΦΕΚ 200.

Ν. 2478  5 Σεπτεμβρίου 1920, «Περί ειδικής γυμναστικής προπαιδεύσεως των μελλόντων λειτουργών της μέσης εκπαιδεύσεως», Αριθ. ΦΕΚ 200.

Β.Δ. 4 Ιουνίου 1923 «Περί εξετάσεων μαθητών και μαθητριών του Διδασκαλείου της Γυμναστικής», Αριθ. ΦΕΚ 151.

Ν.Δ.  9 Δεκεμβρίου 1925, «Περί ενιαίας οργανώσεως της Σωματικής Αγωγής και της Στρατιωτικής προπαιδεύσεως καθ’ άπαν το Κράτος», Αριθ. ΦΕΚ 400.

Ν. 4371 13 Αυγούστου 1929, «Περί τροποποιήσεως, συμπληρώσεως και κυρώσεως των Ν.Δ. της 9 Δεκεμβρίου 1925 περί ενιαίας οργανώσεως και διοικήσεως της σωματικής αγωγής και της 20 Σεπτεμβρίου 1926 «περί οργανώσεως της σωματικής αγωγής και της στρατιωτικής προπαιδεύσεως καθώς και της λοιπής ισχυούσης γυμναστικής νομοθεσίας ως ετροπολογήθη», Αριθ. ΦΕΚ 298.

Ν.Δ. 18 Νοεμβρίου 1931 «Ωρολόγιον πρόγραμμα μαθημάτων Γυμνασίου», Αριθ. ΦΕΚ 12.

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αντωνίου Δ., (1987-9), Τα προγράμματα της μέσης εκπαίδευσης (1833-1929), τόμ. 1, 2, 3^ος, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα.

Γιαννάκη, Θ. (1981) Η φυσική αγωγή από το 394 μ.Χ. Αθήνα

Δημαράς, Α. (1973), Η Μεταρρύθμιση που δεν Έγινε. Τεκμήρια Ιστορίας, Τόμοι Α΄ και Β΄, Αθήνα, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη.

Καζαμίας, Α., (2002 – 03), «Για μια νέα ανάγνωση της ιστορικό – συγκριτικής μεθόδου: Προβληματισμοί  και Σχεδίασμα», στο περιοδικό Θέματα ιστορίας της εκπαίδευσης, τευχ. 1, εκδ. Ατραπός, χειμ. 2002-2003.

Καλογιαννάκη, Π. (1993) «Συγκριτική Εκπαίδευση και εκπαιδευτικά φαινόμενα: μια θεωρητική κριτική προσέγγιση», στο Μπουζάκης (επιμ.), Συγκριτική Παιδαγωγική ΙΙΙ, θεωρητικά, μεθοδολογικά προβλήματα και σύγχρονες τάσεις στη διεθνή εκπαίδευση, σσ.  33-47, Σειρά: Συγκριτική Παιδαγωγική, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, β΄ έκδοση 2001.

Καρανταΐδου, Μ. (2000) Η φυσική αγωγή στην ελληνική μέση εκπαίδευση (1862-1990) και ιδρύματα εκπαίδευσης γυμναστών (1882-1982), εκδ. Αδελφών Κυριακίδη, Θεσ/νίκη.

Κουλούρη, Χ. (1997) Αθλητισμός και όψεις της αστικής κοινωνικότητας. Γυμναστικά και Αθλητικά σωματεία 1870-1922, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., Αθήνα.

Λέφας, Χ. (1924) Εκπαιδευτικός κώδιξ, τομ. Β΄, εκδ. Κολλάρος, Αθήναι.

Μουζέλης, Ν. (2003) «Γιατί αποτυγχάνουν οι μεταρρυθμίσεις» εφημ. ΄΄Το Βήμα΄΄ 29/6/03

Μπουζάκης Σ., (2002), Εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα, τομ. Α΄ και Β΄, έκδ. Γ΄, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.

Μπουζάκης, Σ., Κουστουράκης, Γ., Μπερδούση, Ε. (2001) Εκπαιδευτική πολιτική και συγκριτική επιχειρηματολογία στο παράδειγμα των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων της Γενικής και Τεχνικό-επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα κατά την διάρκεια του 20^ου αιώνα, Συγκριτική Παιδαγωγική – 6, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.

Χρυσάφης, Ι. Ε. (1925) «Η σωματική αγωγή», Δελτίον Υπουρ. Εκκλ. Και Δημόσιας Εκπαιδεύσεως, Παράρτημα 5^ον, Αθήνα.

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Borg, W.R. (1963) Educational Research: An Introduction, Longman, London.

Cohen, L. - Manion, L. , (1997), Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, μετάφραση: Χ. Μητσοπούλου, - Μ. Φιλοπούλου, 4^η έκδοση, Αθήνα, εκδόσεις Έκφραση.

Sadler, M. (1900) How far can we Learn Anything of Practical Value from the Study of Foreign Systems of Education?, to J., H., Hogginson, Selections from Michael Sadler, Dejall & Meyorre, Liverpool 1979.