Οι Ωφέλειες Και Η Επίδραση Της Ασκησης

XΡΗΣΤΟΣ ΚΑΜΠΙΤΣΗΣ
Καθηγητής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι αναπτυγμένες χώρες είναι η υποκινητικότητα. Ένας μεγάλος αριθμός ερευνών διεθνώς δείχνει ότι ο καθιστικός τρόπος ζωής και η μείωση της φυσικής δραστηριότητας σε κάθε διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας κατέχει υψηλά ποσοστά μεταξύ των ενηλίκων και των δύο φύλων. Οι έρευνες ακόμη δείχνουν ότι αδρανείς ενήλικες γίνονται μεγαλώνοντας τα παιδιά εκείνα που έχουν υιοθετήσει ένα καθιστικό τρόπο ζωής στη διάρκεια της εφηβείας τους. Γι αυτό και πολλές από τις αρρώστιες και τις κακές συνήθειες των μεγάλων (παχυσαρκία, διαβήτης, καρδιακές παθήσεις, κάπνισμα) έχουν τις ρίζες τους στις μικρές ηλικίες.

Αρκετοί είναι οι λόγοι που μπορούν να εξηγήσουν τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα στο νεαρό πληθυσμό:

• Στα παιδιά υπάρχει μια αναλογικά αντίστροφη σχέση μεταξύ του χρόνου που δαπανούν σε παθητικές δραστηριότητες αναψυχής (για παράδειγμα παρακολούθηση τηλεόρασης, ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια ή ηλεκτρονικούς υπολογιστές) και φυσικής δραστηριότητας ή σπορ. Η εμπλοκή με ενεργητικές δραστηριότητες μειώνεται σταδιακά και στα δύο φύλα επειδή με το πέρασμα της ηλικίας το ενδιαφέρον μετακινείται περισσότερο προς πιο παθητικές μορφές διασκέδασης.
• Οι σχολικές και οι εξωσχολικές υποχρεώσεις καθώς και η πίεση των γονέων για υψηλές επιδόσεις σε δραστηριότητες όπως οι ξένες γλώσσες και οι τέχνες μειώνουν το διαθέσιμο χρόνο για ενεργητικό παιχνίδι και άσκηση.
• Ο σημαντικός χρόνος που διατίθεται για την προετοιμασία των μαθητών μέσω φροντιστηριακών μαθημάτων, μειώνει επίσης το διαθέσιμο χρόνο για ενεργητικό παιχνίδι και άσκηση.
• Οι οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις των γονέων σε αρκετές οικογένειες μειώνουν το χρόνο ενασχόλησής τους με τα παιδιά.
• Οι σύγχρονες συνθήκες διαμονής και η οργάνωση των πόλεων μειώνουν τις ευκαιρίες για σπορ, αναψυχή και παιχνίδι, ειδικά για τα μικρής ηλικίας παιδιά.

Πέρα από τα παραπάνω, ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η τεχνολογία μείωσε τις καθημερινές κινητικές δραστηριότητες των παιδιών στο ελάχιστο. Για παράδειγμα, τετραπλάσιος αριθμός παιδιών στις μέρες μας πηγαίνει στο σχολείο με αυτοκίνητο συγκριτικά με είκοσι χρόνια πριν, ενώ έχει μειωθεί παρά πολύ ο αριθμός των παιδιών που παίζει στους δρόμους, ποδηλατεί και γενικά δραστηριοποιείται κινητικά εκτός του σπιτιού, κυρίως για λόγους ασφάλειας.

Με το πρόβλημα της υποκινητικότητας στις σύγχρονες κοινωνίες ασχολήθηκαν ειδικοί από όλο τον κόσμο και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η λύση στο πρόβλημα είναι η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες και γενικότερα η άσκηση. Η αντίληψη ότι η άσκηση είναι σημαντικός παράγοντας για διατήρηση καλής υγείας δεν είναι καινούρια. Για παράδειγμα, οι γιατροί από το 1.000 π.Χ. ακόμη ισχυρίζονταν ότι η άσκηση θεραπεύει τους ρευματισμούς. Σήμερα ο αθλητισμός και γενικότερα η άσκηση βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος για πολλούς λόγους: την υγιεινή και αισθητική του ανθρώπινου σώματος, την αποφυγή πολλών ειδών αντικοινωνικής συμπεριφοράς, την ωφέλιμη ανάλωση του ελεύθερου χρόνου, την προσφορά τους στην μόνιμα ανήσυχη νεολαία. Ιδιαίτερα μάλιστα ο αθλητισμός συνιστάται σήμερα για τα παιδιά, επειδή η νεότητα θεωρείται σημαντική περίοδος μάθησης συμπεριφοράς και διαμόρφωσης στάσεων προς τη φυσική δραστηριότητα που σχετίζεται με την προάσπιση της υγείας. Η σημασία του αθλητισμού στα παιδιά έγκειται στο να συνηθίσουν σε ένα υγιεινό τρόπο ζωής που θα τα προφυλάξουν από τις ασθένειες που παρουσιάζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες για όλη τους τη ζωή. Είναι εξ άλλου γνωστό ότι οι αθλητές έχουν πιο υγιεινές διατροφικές συνήθειες για να ανεβάσουν την απόδοσή τους.

Η συστηματική άσκηση επιφέρει μια σειρά από αλλαγές στον οργανισμό των νεαρών ατόμων. Οι αλλαγές αυτές διακρίνονται σε:

• Βιοχημικές:
αύξηση της HDL, της λεγόμενης "καλής" χοληστερίνης. Τα χαμηλά επίπεδα της HDL αποτελούν πρόβλημα κυρίως στους μεσήλικες, έχει αποδειχθεί όμως ότι το πρόβλημα μπορεί να ξεκινά από την παιδική ακόμη ηλικία
• Σωματικές:
αύξηση της δύναμης, της ταχύτητας, της αντοχής και της ευλιγισίας, βελτίωση της επιδεξιότητας και των συναρμοστικών ικανοτήτων, και μείωση της παχυσαρκίας η οποία είναι υπεύθυνη για χαμηλή αυτοπεποίθηση, κατάθλιψη και κοινωνική απομόνωση
• Φυσιολογικές:
μείωση πίεσης του αίματος, πρόβλημα που -όπως και η HDL- συναντάται σε μεγαλύτερες ηλικίες, μπορεί να έχει όμως τις ρίζες του στη νεανική ηλικία
• Ανατομικές:
αύξηση της αντοχής των οστών. Η θετική αυτή επίδραση της άσκησης εκτιμάται αργότερα πάρα πολύ, αφού προφυλάσσει από κατάγματα και οστεοπόρρωση, τα οποία αποτελούν σοβαρό πρόβλημα για τους ηλικιωμένους
• Ψυχολογικές:
 βελτίωση της αυτοπεποίθησης. Έχει αποδειχθεί ότι η αυτοπεποίθηση στα παιδιά είναι ένα βασικό συνθετικό για καλές σχολικές επιδόσεις, συμμετοχή στις δραστηριότητες της τάξης και επίδειξη ηγετικών ικανοτήτων.

Η συστηματική άσκηση όμως μπορεί να παίξει και ένα σημαντικό ρόλο σε αντικαπνιστικές προσπάθειες για παιδιά, εφόσον αυξάνει το κίνητρο για υγιεινό τρόπο ζωής και αυξάνει όπως προαναφέραμε την αυτοπεποίθηση του παιδιού που δεν χρειάζεται να καταφύγει στο κάπνισμα για να εντυπωσιάσει τους συνομηλίκους του. Πολλοί από τους λόγους που οδηγούν τα παιδιά στο κάπνισμα (η ανάγκη να δείξουν ότι μεγάλωσαν, η ανάγκη να τους παραδεχτούν οι φίλοι τους, η καταπολέμηση της ανίας) μπορούν να ικανοποιηθούν με τη συμμετοχή τους στον αθλητισμό.

Οι δυνατότητες που δίνονται στα παιδιά για άσκηση είναι στο σχολείο και εκτός του σχολείου στον ελεύθερό τους χρόνο. Η άσκηση στο σχολείο συντελείται με το μάθημα της Φυσικής Αγωγής και κατέχει ένα καθοριστικό τμήμα της συνολικής φυσικής δραστηριότητας των παιδιών επειδή η πλειοψηφία των μαθητών ηλικίας 7-15 ετών συμμετέχει υποχρεωτικά, οργανωμένα και ελεγχόμενα σ' αυτή. Δυστυχώς όμως δεν δίνεται από το συνολικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα η ανάλογη σπουδαιότητα στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής. Απόδειξη του ισχυρισμού αυτού είναι ότι η Ελλάδα -μαζί με τη Μεγάλη Βρετανία και την Ιρλανδία- έχουν το χαμηλότερο ποσοστό σε σχολική φυσική αγωγή σ' όλη την Ευρώπη, με λιγότερο από δύο ώρες μάθημα την εβδομάδα.

Αναπόφευκτα, το βάρος για την εμπλοκή των παιδιών σε συστηματική άσκηση μετατίθεται εκτός σχολείου στον ελεύθερό τους χρόνο. Ο χώρος στον οποίο τα παιδιά μπορούν να εμπλακούν σε συστηματική και μεθοδευμένη άσκηση είναι τα αθλητικά σωματεία. Είναι σήμερα τα μόνα, που προσφέρουν ευκαιρίες για έντονη μορφή φυσικής δραστηριότητας με ασφάλεια για όλα τα παιδιά, αφού υπάρχει σπορ για κάθε παιδί.

Αν εξετάσουμε τους λόγους για τους οποίους τα παιδιά επιλέγουν να ασχοληθούν με τον αθλητισμό, θα δούμε ότι οι έξι πιο σημαντικοί λόγοι είναι οι παρακάτω:

1. η διασκέδαση
2. η βελτίωση και εκμάθηση δεξιοτήτων
3. η συναναστροφή με φίλους
4. η συγκίνηση και ο ενθουσιασμός
5. η επιτυχία μέσω της επίδοσης
6. η καλή φυσική κατάσταση

Πολλές έρευνες ακόμη έχουν επισημάνει τον ρόλο της κοινωνικής διάστασης της συμμετοχής στα σπορ όπως των φίλων, της παρέας, και της αίσθησης του ''να ανήκει'' στην ομάδα. Όλα τα παραπάνω καλύπτει το αθλητικό σωματείο. Εκεί θα βρει το παιδί τους κατάλληλους χώρους και όργανα άθλησης, εκεί θα βρει τον ειδικευμένο προπονητή, εκεί θα βρει τους φίλους του, την παρέα του.

Χαρακτηριστικό του αθλητισμού στο σύλλογο είναι η άμιλλα, ο αγώνας για την νίκη και η επίτευξη υψηλής απόδοσης. Η άθληση σε συλλόγους συνήθως έχει τη μορφή συναγωνισμού και γίνεται μεταξύ παιδιών της ίδιας ηλικίας σε διάφορα αθλήματα. Μπορεί να γίνει ακόμη και μεταξύ παιδιών διαφορετικής ηλικίας και βαθμού φυσικής προετοιμασίας. Ο αθλητισμός στο σύλλογο -πέρα από τις ωφέλειες της άσκησης που αναφέρθηκαν παραπάνω- έχει πολλές ακόμη θετικές επιδράσεις στο παιδί όπως: Καλλιεργεί σε μεγάλο βαθμό την τόλμη, την επιμονή, τη συλλογικότητα, την πειθαρχία, τη δικαιοσύνη (fair play), τη θέληση για νίκη, την αγωνιστικότητα, τη μαχητικότητα και άλλες αρετές απαραίτητες για την επιτυχία στην εργασιακή σταδιοδρομία, την καθημερινή ζωή και την αυτοάμυνα. Ισχυροποιείται η αντίσταση του οργανισμού του αθλητή στις διάφορες μολυσματικές ασθένειες πράγμα το οποίο συντελεί στη "σκληραγώγηση? του οργανισμού και στη μείωση της νοσηρότητας. Ακόμη, βελτιώνει τη λειτουργική ικανότητα και εργασιακή απόδοση του παιδιού έτσι ώστε να δουλεύει οικονομικότερα (καταναλίσκονται λιγότερες δυνάμεις), να κουράζεται λιγότερο, και να γίνεται ικανός να αντέχει σε μακροχρόνιες προσπάθειες και μεγάλες εντάσεις. Οι βελτιώσεις αυτές εκτιμώνται ιδιαίτερα στις περιόδους εξετάσεων, όπου η ψυχολογική επιβάρυνση των παιδιών είναι πολύ υψηλή.

Τέλος, η αφοσίωση του παιδιού στον αθλητισμό αποτελεί ένα εξαιρετικό μέσο για την καταπολέμηση των κρίσεων και των προβλημάτων που συνεπάγεται η εφηβεία, και τα οποία συχνά εκδηλώνονται με πράξεις βίας, ανυπακοή και γενικά ανάρμοστη συμπεριφορά, ενώ η ενασχόληση του παιδιού με τον αθλητισμό συλλόγου το αποτρέπει από πολλές βλαπτικές συνήθειες όπως ναρκωτικά, ηλεκτρονικά παιχνίδια, μπαρ, χαρτοπαιξίες, οι οποίες αλλοιώνουν και καταστρέφουν το χαρακτήρα του.

Όπως προαναφέρθηκε, οι ώρες του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής στο σχολείο δεν είναι αρκετές για να πετύχουν όλους τους σκοπούς του μαθήματος. Έτσι το αθλητικό σωματείο συμβάλλει και στην επίτευξη των σκοπών της Φυσικής Αγωγής, αφού στο σωματείο τα παιδιά: Γυμνάζονται έντονα και πολύπλευρα (βιολογικός σκοπός)

• Ψυχαγωγούνται διαπλάθοντας ισχυρό και ηθικό χαρατήρα (ψυχοπαιδαγωγικός σκοπός)
• Κοινωνικοποιούνται (κοινωνικός σκοπός)
• Αποκτούν χόμπυ για μια διαρκή δια βίου αυτοαγωγή (βιωματικός σκοπός).

Όλα αυτά καταλήγουν στη μεγάλη βασική διαπίστωση, τη σημασία που παίζει και ο μικρότερος αθλητικός σύλλογος, στη διαμόρφωση μιας υγιούς κοινωνίας. Πράγμα που από την άλλη πλευρά σημαίνει την υποχρέωση όλων των δυναμένων να προσφέρουν βοήθεια φορέων (δημοσίου και ιδιωτών) στην ανάπτυξη και ομαλή λειτουργία κάθε αθλητικού συλλόγου.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΜΠΙΤΣΗΣ

( http://www.phed-sr.auth.gr/staff.chriskamp.html )